Συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού

Κοινός τόπος είναι η άποψη ότι ένα από τα θεμελιώδη πρόβλημα τόσο των ελληνικών όσο και των σχολείων σε όλον τον πλανήτη είναι αυτό του εκφοβισμού που εμφανίζεται στους χώρους τους. Μαθητές είτε για να επιδείξουν το θάρρος τους σε φίλους τους είτε λόγω εμπάθειας είτε λόγω του ότι υπήρξαν και οι ίδιοι θύματα της μάστιγας του bullying, φέρονται με πολύ άσχημο τρόπο σε συμμαθητές τους, κακοποιώντας τους σωματικά αλλά και ψυχικά, ενώ πολλές φορές η κακοποίηση αυτή λαμβάνει χώρο και εκτός σχολείου. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια λόγω της ραγδαίας εξάπλωσης της τεχνολογίας έχει αναπτυχθεί κι ένα άλλο είδος εκφοβισμού, ο λεγόμενος ηλεκτρονικός εκφοβισμός, γνωστός κυρίως ως cyberbullying. Βλέπουμε λοιπόν ότι το bullying αποτελεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο, το οποίο ανάγεται σε ποικίλα αίτια και το οποίο επιφέρει ικανές συνέπειες τόσο στο θύμα αλλά και στο θύτη και στους μάρτυρες των περιστατικών.

Αρχικά, αρκετές είναι οι συνέπειες που προκαλεί ο σχολικός εκφοβισμός στο δέκτη του τελευταίου. Αυτές μπορεί να είναι σωματικές, σε περίπτωση που το είδος της βίας εντάσσεται στο ομώνυμο είδος όπως μώλωπες, γρατσουνιές κ.τ.λ. αλλά ακόμα και αν η βία περιοριστεί σε ψυχική, όπως π.χ. ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός ( cyberbullying ) ή και απλά πειράγματα και κοροϊδίες στο χώρο του σχολείου μπορούν να έχουν αρνητικές σωματικές συνέπειες στο θύμα. Για παράδειγμα ένα άτομο που δέχεται κριτική και κοροϊδίες για το σωματικό του βάρος μπορεί να σταματήσει να τρώει ή να ελαττώσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τις μερίδες φαγητού που καταναλώνει με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε προβλήματα όπως η νευρική ανορεξία. Ακόμη λόγω ψυχικής ή και σωματικής βίας ένα άτομο μπορεί να αυξήσει πολύ το φαγητό που καταναλώνει ώστε να αντισταθμίσει την επιθετικότητα που εκδηλώνεται σε βάρος του. Απόρροια αυτού είναι η παρουσίαση προβλημάτων όπως η παχυσαρκία.

Αντίστοιχες και εξίσου σημαντικές είναι οι ψυχικές συνέπειες που προκαλεί ο σχολικός εκφοβισμός στο δέκτη του. Παραδείγματα τέτοιων είναι ο φόβος και το άγχος μήπως υποστεί ξανά βίαιη συμπεριφορά όπως και στενοχώρια, οργή, θυμό, αγανάκτηση διότι το θύμα δεν μπορεί να κατανοήσει για ποιο λόγο του συμπεριφέρονται με τέτοια βιαιότητα αλλά και μίσος απέναντι στο θύτη αλλά και στους μάρτυρες, στην περίπτωση που υπήρξαν και δεν φρόντισαν να αναφέρουν το περιστατικό στους αρμόδιους, που στο χώρο του σχολείου πρόκειται συνήθως για τον διευθυντή. Επιπλέον το θύμα της ενδοσχολικής βίας αισθάνεται απομόνωση και νιώθει να μην έχει κάποιο στήριγμα καθώς συνήθως οι γονείς του δεν μπορούν να κατανοήσουν τα προβλήματά του και αυτό δεν μπορεί να μιλήσει σε κανένα για αυτά διότι φοβάται ότι ο θύτης θα του φερθεί με πολύ χειρότερο τρόπο εφόσον μιλήσει σε κάποιον αρμόδιο για την επιθετική συμπεριφορά του σε βάρος του. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι οι ψυχικές συνέπειες είναι χειρότερες από τις σωματικές για το θύμα, διότι οι τελευταίες είναι παροδικές και υποχωρούν ενώ τα ψυχικά τραύματα αφήνουν ανεξίτηλο το στίγμα τους στη ψυχή του θύματος...

Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε και τις συνέπειες που επιφέρει η άσκηση βίας στο χώρο του σχολείου, δηλαδή αυτές που υφίσταται ο θύτης της τελευταίας κι αυτές θα είναι ίδιες είτε αν ο τελευταίος τιμωρηθεί είτε όχι. Κι αυτό διότι η τιμωρία θα περιοριστεί απλώς σε μία αποβολή από το σχολείο, η οποία όμως δε θα συμμορφώσει πλήρως τον θύτη, επειδή η αποβολή θα λειτουργήσει περισσότερο εκδικητικά γι' αυτόν και όχι επιμορφωτικά ώστε να μπορέσει να κατανοήσει πλήρως τη σοβαρότητα της βίας που άσκησε εις βάρος ενός ή περισσοτέρων συμμαθητών του. Κατά τον ίδιο τρόπο ούτε η οικογένεια θα μπορέσει να τον συμμορφώσει καθώς λόγω της ραγδαίας αύξησης της τεχνολογίας αλλά και των εξαντλητικών ωραρίων εργασίας ο χρόνος που απομένει για συζήτηση μεταξύ της οικογένειας είναι συρρικνωμένος κι έτσι θα περιοριστεί πιθανόν και αυτή σε μία τιμωρία, η οποία κατά πάσα πιθανότητα δε θα συγκινήσει το μέλος της που φέρθηκε βίαια.

Η ανικανότητα όμως αυτή τόσο της οικογένειας όσο και του σχολείου να συμμορφώσει το θύτη του σχολικού εκφοβισμού οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο με το θύτη να μην μπορεί σε τελικό στάδιο να συνειδητοποιήσει το πόσο άσχημα συμπεριφέρθηκε έναντι ενός συμμαθητή του, με αποτέλεσμα όχι μόνο να φερθεί ξανά με παρόμοιο τρόπο έναντι συμμαθητών του και να ζει με την αυταπάτη ότι και στο μέλλον θα μπορεί να φέρεται με ανάλογο ή και ακόμα χειρότερο τρόπο απέναντι σε συμπολίτες τους για να κερδίσει αυτό που θέλει, με αποτέλεσμα να αυξάνονται περιστατικά βίας στην κοινωνία και να οδηγούμαστε σε νοσηρά φαινόμενα που αμαυρώνουν τον πολιτισμό μας όπως ο ρατσισμός και ο φασισμός. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι οι συνέπειες της ενδοσχολικής βίας είναι πολυδιάστατες γι' αυτόν που την ασκεί. Αξίζει, ωστόσο, να αναρωτηθούμε ποιες συνέπειες προκαλεί ο σχολικός εκφοβισμός στους μάρτυρες αυτού.

Ικανές συνέπειες μπορεί να επιφέρει το bullying στους μάρτυρες αυτού, οι οποίες μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές με αυτές που επιβαρύνουν το θύτη του σχολικού εκφοβισμού ή ακόμη και το θύμα του τελευταίου. Ειδικότερα, ο μάρτυρας βρίσκεται σε ένα σοβαρότατο δίλημμα ανάμεσα στο αν θα πρέπει να καταδώσει το περιστατικό στους αρμόδιους ώστε να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες για το σωφρονισμό του θύτη, λειτουργώντας έτσι με βάση τη λογική αλλά και την ανησυχία μήπως βρεθεί σε παρόμοια θέση, ή αν θα πρέπει να σιωπήσει απέναντι στο περιστατικό που παρακολούθησε υποκινούμενος έτσι είτε από τον φόβο σε περίπτωση που τον απείλησε ο θύτης, εάν κατάλαβε ότι παρακολούθησε το περιστατικό ή από τυχόν φιλική σχέση που τον συνδέει με τον θύτη, λειτουργώντας λοιπόν με βάση το συναίσθημα.

Δεν πρέπει ακόμη να λησμονούμε ότι ο μάρτυρας βλέποντας τον τρόπο με τον οποίο ένας συμμαθητής του φέρθηκε σε έναν άλλο μπορεί να νομίσει και εκείνος ότι ο εκφοβισμός ενός συμμαθητή του είναι ένας τρόπος επίδειξης δύναμης αλλά και ένας τρόπος για να γίνει δημοφιλής ανάμεσα στους συμμαθητές του, με αποτέλεσμα να φερθεί και ο ίδιος με παρόμοιο τρόπο εις βάρος ενός συμμαθητή του, δίνοντας έτσι συνέχεια στη μάστιγα του bullying. Από όσα αναπτύξαμε παραπάνω συμπεραίνουμε ότι ο μάρτυρας αφού παρακολουθήσει ένα περιστατικό ενδοσχολικής βίας, θα ζει κι αυτός πλέον με το φόβο μήπως βρεθεί σε παρόμοια θέση με το θύμα, μην έχοντας έτσι τα ψυχικά αποθέματα να καταγγείλει το περιστατικό στους υπεύθυνους. Επίσης μην έχοντας την ψυχολογική στήριξη τόσο της οικογένειας του, κυρίως, λόγω της έλλειψης επικοινωνίας στους κόλπους της όσο και από το σχολείο, που είναι κυρίως στραμμένο στη μετάδοση γνώσεων και όχι σε μία στηριγμένη στην ανθρωποκεντρική εκπαίδευση, νιώθει απομονωμένο και να μην έχει καμία βοήθεια στη μάστιγα στην οποία χωρίς τη θέλησή του μπήκε.

Αναντίρρητα λοιπόν συνάγεται το συμπέρασμα, ότι οι συνέπειες του σχολικού εκφοβισμού είναι ποικίλες, τόσο γι αυτόν που τον υφίσταται, όσο και για αυτόν που τον ασκεί αλλά και για αυτόν που παρακολουθεί το περιστατικό. Όλα αυτά επιβεβαιώνουν πανηγυρικά τη νοσηρότητα του bullying αλλά και την επιτακτική ανάγκη άμεσης αντιμετώπισης του, η οποία όμως δε θα γίνει χωρίς τη συμμετοχή και την ομαλή συνεργασία ατόμου, κοινωνίας και πολιτείας.